Beginnen in Europa eindelijk de alarmbellen af te gaan? Het lijkt erop dat de aankondiging van massa-ontslagen en bedrijfssluitingen door tal van grote, industriële concerns beleidsmakers wakker schudt. De toekomst van de Europese industrie staat op het spel.


Na Volkswagen volgden in Duitsland onder andere Bosch, ZF en afgelopen week ThyssenKrupp, de oudste Duitse staalproducent. Ze hebben allemaal massa-ontslagen aangekondigd, net als tal van andere bedrijven. Deze trend breidt zich uit naar andere EU-landen, waaronder België en Nederland. Het grote probleem: de hoge energieprijzen waar bedrijven in de Europese Unie te maken hebben en de verstikkende regelgeving. De meest recente topman die zich in het rijtje aansluit is de topman van ABB, Morten Wierod. In een interview met Bloomberg heeft hij gezegd dat de kosten voor energie-intensieve industrieën zoals kunststof en staal “uitdagend” zijn, tegenwoordig een eufemisme voor problematisch. De hoge energiekosten en de verstikkende regelgeving, zoals een CSRD, jagen de basisindustrie weg.

Twee grafieken uit het rapport van Mario Draghi: boven zie je de afname van de energie-intensieve industrie sinds enkele jaren en daaronder de toenemende import van deze producten.

How have higher energy prices affected industrial production and imports?

Er wordt al langer voor de-industrialisatie gewaarschuwd

Hier klikken
Hier klikken


Nieuw is dit niet. Een jaar geleden al waarschuwde de topman van ArcelorMittal al voor de de-industrialisatie van Europa. En in augustus van dit jaar trok de FME aan de bel over de torenhoge netwerkkosten voor de industrie, een typisch Nederlands probleem. Onderzoekers van Aurora Energy Research kwamen in een studie tot de conclusie dat de netwerkkosten in Nederland voor de energie-intensieve bedrijven verdrievoudigd zijn. En daar blijft het niet bij: de kosten lopen verder op door de energietransitie. Oud ECB-president Draghi waarschuwde in september in zijn rapport voor de Europese Commissie ook al voor het gevaar van te hoge energiekosten voor de Europese industrie. Hoewel de energieprijzen aanzienlijk zijn gedaald ten opzichte van hun piek, worden bedrijven in de EU nog steeds geconfronteerd met elektriciteitsprijzen die 2 tot 3 keer hoger liggen dan in de VS en aardgasprijzen die 4 tot 5 keer hoger liggen, aldus Draghi. De voormalig consultant legde in zij  rapport daarna de vinger op de tweede zere plek. Terwijl de Europese industrie in haar voortbestaan bedreigd wordt door de hoge energieprijzen ziet ze de Chinese concurrentie sterker worden. Precies in de sleutelindustrieën voor decarbonisatie, zoals clean tech en elektrische auto’s.

Amerika de boeman, terecht?

Sinds begin november de inwoners van de Verenigde Staten Trump als nieuwe president hebben gekozen, klinken er doemscenario’s over hoe de Europese bedrijven verder geraakt worden als Trump z’n plannen voor importtarieven doorzet. De opstellers van deze scenario’s hebben redelijk wat boter op hun hoofd. Zet niet ook de EU in op minder afhankelijkheid van landen buiten de EU? En is het niet de EU die importheffingen oplegt als bepaalde producten of grondstoffen met een hoge CO2 uitstoot van buiten de EU hier binnenkomen? Bovendien: deglobalisering is in gang gezet en deze trend zal nog wel een tijdje blijven. Want in een groene wereld sleep je toch geen scheepsladingen vol producten de wereld over om ze ergens anders in de markt te zetten? Als je dat wilt, zal ook de export vanuit Europa afnemen. Bovendien zal de efficiency in bepaalde waardeketens, bijvoorbeeld die van de halfgeleiderindustrie, verminderen. Minder efficiency betekent hoge kosten dus hogere inflatie. Kortom: beleidsmakers zullen er achter komen dat elke medaille een keerzijde heeft.

De energieproblemen

Een van de twee kernproblemen waar de Europese industrie mee worstelt is energie. Als je tien of vijftien jaar geleden met Europese ondernemers in de maakindustrie sprak over de industrie in China, hoorde je steevast dat China weliswaar lage kostprijzen had, maar de onzekere factor was de beschikbaarheid van energie. Anno 2024 zijn de rollen omgedraaid. Nederlandse maakbedrijven kunnen niet uitbreiden of hun processen verduurzamen omdat het stroomnet overvol zit. Het manco van China van weleer ervaren we nu zelf. En dat is pas het begin: energieproducenten waarschuwen voor onzekerheid en torenhoge prijzen.

België en Duitsland deden kerncentrales dicht maar moeten nu kernenergie importeren uit Frankrijk. Waarom ben je dan tegen kernenergie?


Een bedrijf kan niet alleen de euro slechts één keer uitgeven; het heeft ook beperkte mankracht en kan niet zoals de overheid onbeperkt medewerkers aantrekken om complexe regelgeving uit te voeren


Rekening energietransitie

De Europese Unie krijgt momenteel de rekening gepresenteerd van een mislukte energietransitie. Duitsland dat in een dwaze bui besloot kerncentrales stil te leggen en af te breken. Nederland dat van het gas af wilde. Andere EU-landen die volop geloofden in het sprookje van goedkope energie uit wind en zon. De Grean Deal waarmee de vorige Europese Commissie in de eerste honderd dagen op de proppen kwam, blijkt intussen meer een blok aan het been. Europa zal eerst terug moeten zorgen dat de industrie toegang heeft tot goedkope en betrouwbare energiebronnen.

Tijd besteden aan bureaucratie in plaats van innovatie

En dan minder bureaucratie. Hoe kun je nu van een MKB-bedrijf verwachten dat ze aan de slag gaan met digitaliseren en innoveren als je ze tegelijkertijd belast met regelgeving waar ze meer dan hun handen aan vol hebben? Zoals voldoen aan de CSRD-richtlijn, die in de praktijk ook het MKB raakt omdat zij toeleveren aan de CSRD-plichtige bedrijven. Of, een Nederlandse regel, verplichte CO2-registratie van alle reisbewegingen van je medewerkers. Een bedrijf kan niet alleen de euro slechts één keer uitgeven; het heeft ook beperkte mankracht en kan niet zoals de overheid onbeperkt medewerkers aantrekken om complexe regelgeving uit te voeren. Elk uur dat een MKB-bedrijf besteedt aan het invullen van staatjes die de overheid verlangt, wordt er minder besteed aan productie en innovatie.

Level playing field

Beleidsmakers vergeten al te gemakkelijk dat je pas kunt werken aan innovatieve oplossingen om de energievoorziening te verduurzamen, als je geld verdient met je huidige producten. En als je merkt dat de industrie elders in de wereld je inhaalt, kom je er niet met importheffingen maar een level playing field en extra innovatie. Niets meer, niets minder. Geen vergezichten over strategische initiatieven op pan-Europees vlak, want je ziet in de discussie over de automobielindustrie hoe groot de verschillen tussen de landen zijn.

Het energiekostenprobleem van de Europese industrie in één grafiek (bron The Future of European Competitiveness)

Geen clean tech zonder gezonde industrie

Energie moet goedkoper worden voor de industrie; ook voor de basisindustrie. Want zonder een sterke industrie, komen er geen clean tech oplossingen. Wat de politieke en andere beleidsmakers over het hoofd zien – of niet willen zien –  is dat als je het fundament onder een huis weghaalt, dit huis stilaan zal kantelen en instorten. Dat zal met de rest van de Europese industrie gebeuren als de basisindustrie weg is. En die terughalen wordt schier onmogelijk.

Hier klikken